Parafudr Sigortası
16.11.2022
Yurttaş Holding Yönetim Kurulu Başkanı Evren Yurttaş
Parafudrlar, kullanıldıkları gerilim seviyelerine göre; alçak gerilim, orta gerilim ve yüksek gerilim parafudrları olarak çeşitlere ayrırlar.
Bizim konumuz ise alçak gerilim parafudrları…
Alçak gerilim parafudrları da kullanıldıkları yerlere göre AC sistemlerde ana kategoride üçe ayrılırlar: Tip1 olarak bilinen B sınıfı parafudr, Tip2 olarak bilinen C sınıfı parafudr ve Tip3 olarak bilinen D sınıfı parafudrlar.
B, C ve D sınıfı parafudrların kullanım alanlarına da kısaca değinecek olursak:
B sınıfı parafudrlar, bina girişlerinde tercih edilen ve 2,5kV altı gerilim darbesinde zarar görmeyeceği düşünülen elektrik sistemleri için 100kA’lik bir akım darbesini toprağa ileten koruma ürünleridir.
C sınıfı parafudrlar, tali panolarda 1,4kV altı gerilim darbesinde zarar görmeyeceği düşünülen sistemlerde maksimum 40kA akım darbesini toprağa ileten koruma ürünleridir.
D sınıfı parafudrlar, 1kV’a kadar zarar görmeyeceği düşünülen elektronik cihazların maksimum 5kA akım darbesi toprağa iletilerek korunması için tasarlanmış koruma ürünleridir.
Bunun yanında alçak gerilim parafudrların B+C, B+C+D, C+D sınıfı gibi çeşitli türevlerini görmekte mümkündür.
Parafudr Önüne Sigorta
Parafudr kullanımı her geçen gün artmakla birlikte uygulama sorunları da daha fazla gündeme gelmeye başladı.
Parafudr uygulamalarında özellikle B sınıfı için çok yüksek güçlerde kullanımında yönetmelik gereği önüne sigorta konularak kullanımında sakınca görülmemesi, gözden kaçırılan çok büyük bir problemi sisteme yaşatma tehlikesi içermektedir.
Faz-toprak arası beliri bir gerilim seviyesinde akım darbesi iletimi yapan parafudrların önünde sigorta bulunmasının sebebi, sigortanın faz-toprak arası kısa devresinde çok kolay açma yapamamasıdır.
Yani B sınıfı bir parafudr 600kVA’lık bir sistemde faz-toprak arası kısa devre ile sigortayı açtıramayacağından, önüne örnek olarak 63A gibi özel bir sigorta konularak, kısa devrenin devam etmesi durumunda parafudrun devre dışı bırakılarak herhangi bir yangının önüne geçilmesi hedeflenmiştir.
Bu uygulama ilk bakışta doğru gibi görünmekle birlikte, beraberinde getirdiği önemli bir sorun vardır: Koruma ürünü olarak aldığımız parafudrun önündeki sigorta açtığında, artık sistemimiz korumasız kalacak ve oluşan darbe sistemde etkisini sürdürecektir.
Özetle, parafudr önündeki sigorta parafudrun yangına sebep olmasını engelleyecek, ama devreden çıktığı için sistemde var olup olmadığının bir anlamı olmayacaktır.
Peki ne yapılmalıdır?
EN 61643-11 parafudr standartlarında yer alan birçok eksikten biri olan yukarıda belirttiğim husus, Yeni Nesil Parafudrlar ile sorun olmaktan çıkmıştır.
Yeni Nesil Parafudrlar ile sisteminize 600kVA’e kadar, önüne herhangi bir sigorta koymadan direk uygulama yapabilir, topraklama olmasa bile koruma kabiliyetine sahip olursunuz. Ayrıca 15kV gibi çok yüksek bir gerilimde meydana gelebilecek tahribata karşı da üst seviye koruma kabiliyetine sahip olabilirsiniz.
Akım Koruma Prizlerinin Devre Dışı Kalması
Parafudr uygulamalarında bahsettiğimiz durumun bir benzeri, akım koruma prizlerinde yaşanmaktadır.
Akım koruma prizleri ile elektrik dalgalanması durumlarında prizden beslenen cihazların korunması için; akım koruma prizi içine yerleştirilen varistörün önüne cam sigorta konularak, varistörün faz-nötr eşik değerini aştığı durumda devreyi kısa devreye götürürken yangına sebebiyet vermemesi hedeflenmiştir.
Cam sigortanın, varistörün devreden kısa devre akımı çekmeye başlamasıyla açması ile birlikte, sisteme paralel bağlı olan ve son derece etkili bi koruma elemanı olan varistör koruması devre dışı kalmış ve prizden enerji alan cihaz korumasız şekilde sorunla baş başa bırakılmıştır.
Geneli cam sigorta ile yangın riskini bertaraf eden bu sistemlerin, cam sigorta kullanmamaları durumunda ise; ya sistemin sigortası atana kadar varistör kısa devre akımı çekecek ve yangın riski doğacak ya da akım koruma prizi ile birlikte koruma yapılan cihaz içindeki varistör patlayarak devredeki sigortayı açtıracaktır. Tabi bu durumda yine korunan cihazın devresindeki varistör patladığı için tamir yaşaması gerekmektedir.
Peki ne yapılmalıdır?
Mobil parafudrlar ile bu tarz sorunları ortadan kaldıran ve karakteristiği değiştirilip güçlendirilerek 15kV-20kA yıldırım darbesine dayanıklı hale dönüştürülmüş TRVaristör teknolojisi ile üretilmiş ürünler tercih edilebilir.
Mobil parafudrlar ile ayrıca her cihaz için ayrı ürün ihtiyacı yoktur. Evin ya da ofisin herhangi bir boş prizine takılması ile aynı fazdan beslenen tüm ya da ofisteki cihazları korumak mümkündür.
Mobil parafudrlar ile nötr kopması, ya da nötr hattına faz karışması gibi sorunlarda da herhangi bir cihaz zarar görmeden koruma kabiliyetini görmek mümkündür.
Son olarak bir Ar-Ge mühendisi olarak projeci ya da uygulamacı teknik arkadaşlarıma şunu belirtmek isterim; tüketiciler koruma ürünlerini sistemlerini korumak için alıyor, ben yönetmeliği uygularım, parafudr ya da akım koruma prizi devreden çıksa da ben işimi yapmış olurum diye düşünüyorsanız, işinizi eksik yaparsınız ve bu bir zaman bir yerlerde karşınıza çok daha büyük bir sorun olarak çıkabilir.
Koruma değerleri hesaplanırken paralelde korunan yükün her şartta korunduğunu gözlemlemek, bu konu hakkındaki akıl tutulmasını ortadan kaldıracaktır.